«Φωνές ενός νέου κόσμου» και η παιδαγωγική της ακρόασης

Paulo Merisio, Σύμβουλος της Εκτελεστικής Επιτροπής

«Ακούγοντας σημαίνει τη μόνιμη διαθεσιμότητα από την πλευρά του υποκειμένου που ακούει να είναι ανοιχτός στην ομιλία του άλλου, στη χειρονομία του άλλου, στις διαφορές του άλλου» (Paulo Freire)

Καθώς προετοιμαζόμουν για την εκδήλωση του ITYARN, του Διεθνούς Ερευνητικού Δικτύου Θεάτρου για Νέους Κοινούς, στο συνέδριο ASSITEJ στην Κούβα 2024, το οποίο έχει θέμα «Φωνές ενός Νέου Κόσμου: Κληρονομιά και Καινοτομία στην ΤΥΑ», άρχισα να σκέφτομαι πώς ανοίγουμε τους εαυτούς μας, σε αυτές τις φωνές, ειδικά στο πλαίσιο της Βραζιλίας. Ποιος ακούγεται; Δυστυχώς στη χώρα μας μένουν πολλά ακόμα να αναπτυχθούν ώστε όλα τα παιδιά και οι νέοι να έχουν ίσο χώρο έκφρασης και να ακούγονται αποτελεσματικά.

Εργάζομαι στο Τμήμα Θεατρικής Διδασκαλίας, στο UNIRIO – Ρίο ντε Τζανέιρο/Βραζιλία, όπου εκπαιδεύουμε μελλοντικούς δασκάλους Παραστατικών Τεχνών στη Βασική Εκπαίδευση και που θα δουλέψουν με το θέατρο με παιδιά, στην τάξη. Και, σύμφωνα με το απόσπασμα του Freire παραπάνω (από το βιβλίο Η Παιδαγωγική είναι Αυτονομία, 1996, σελ.119), έχω συνομιλήσει με μια παιδαγωγική πρόταση που με έχει ενθουσιάσει: την Παιδαγωγική της Ακρόασης, του Loris Malaguzzi, σφυρηλατημένη στο πλαίσιο της πόλης Reggio Emilia, στην Ιταλία. Ορισμένες πτυχές αυτής της πρότασης φαίνεται να είναι απόλυτα εναρμονισμένες με ορισμένες συζητήσεις που έχουν γίνει στις συναντήσεις της ASSITEJ International και μπορεί να υποδεικνύουν μονοπάτια για άλλους, καθώς διευρύνουν τις ιδέες της «φωνής» και της «ακρόασης».

Από την άποψη της εκπομπής – που αντιπροσωπεύει τις «φωνές» των διαφόρων παιδικών ηλικιών – η πρόταση προτείνει την αντίληψη των «εκατό γλωσσών του παιδιού». Αυτή η ιδέα είναι, στην πραγματικότητα, μια εικόνα. Μια εικόνα πολύ αγαπητή στο σύμπαν των τεχνών, αφού δίνει έμφαση στους διάφορους τρόπους έκφρασης του παιδιού, πέρα ​​από τον λόγο και τη γραφή – το παιχνίδι, τα παιχνίδια, οι εκδηλώσεις στοργής, το σώμα, τα συναισθήματα, η δια- σχέσεις, και τόσα άλλα.

Από την άλλη πλευρά, η λήψη συνδέεται με την ιδέα της ακρόασης – και διαμορφώνεται ως παιδαγωγική πρόταση η ίδια. Η ακρόαση πραγματοποιείται μέσα από μια βασική προϋπόθεση που πρέπει να υιοθετηθεί από ολόκληρη την κοινότητα: τα παιδιά όλων των ηλικιακών ομάδων είναι ενεργά και πολλαπλά υποκείμενα στις καλλιτεχνικές και εκπαιδευτικές διαδικασίες.

Έτσι, περισσότερο από την ιδέα ότι υπάρχει μια ομιλία που πρέπει να ακουστεί, προτείνεται ο διάλογος να γίνεται στη συνάντηση, στη σχέση. Επομένως, η προσδοκία αυτής της πρότασης είναι ότι οι εμπειρίες στους χώρους εκπαίδευσης βασίζονται στην ανταλλαγή της ευρύτερης διάστασης αυτών των δύο πλευρών που συναντώνται: των φωνών (που αποκαλύπτονται μέσω πολλαπλών μορφών έκφρασης / γλωσσών) και της ακρόασης (που εμφανίζεται μέσω οριζόντιας διάστασης). Και οι καλλιτεχνικές εμπειρίες αποκαλύπτονται ως προνομιακές στιγμές για αυτή τη σχεσιακή διάσταση.

Επιστρέφοντας στο πλαίσιο της Βραζιλίας –μιας χώρας που έχει συνεισφορές στον τομέα της παιδαγωγικής από εκπροσώπους όπως ο Paulo Freire και ο Augusto Boal– έχουμε ακόμη πολύ δρόμο μπροστά μας ώστε να ακουστούν όλες οι πολλές γλώσσες των πιο διαφορετικών παιδιών. Ωστόσο, σε σχέση με την καλλιτεχνική παραγωγή, πολλές ομάδες και έργα στη χώρα ξεχωρίζουν ακριβώς λόγω αυτής της ικανότητας να φέρουν στη σκηνική εμπειρία αυτή τη διάσταση της συνάντησης, μιας οριζόντιας σχέσης στην οποία τα παιδιά είναι θεμελιώδη μέρη του παιχνιδιού. Απόδειξη είναι η ραγδαία ανάπτυξη τα τελευταία χρόνια του κινήματος του θεάτρου για την πρώιμη παιδική ηλικία, με αποτέλεσμα μια σημαντική σκηνή εξαιρετικής ποιότητας για αυτήν την κοινωνική ομάδα.

Συνεχίζοντας τη στιγμή που με έκανε να μοιραστώ αυτές τις σκέψεις, οι εκδηλώσεις και οι συναντήσεις της ASSITEJ φιλοξένησαν καλλιτεχνικές προτάσεις που έχουν πρόσβαση σε αυτή τη σχεσιακή διάσταση και μας έχουν προσφέρει πολλούς χώρους για ανταλλαγή και αμοιβαία μάθηση, ενισχύονται από τα πολλά δίκτυα που διαπλέκονται. Μακάρι να συναντηθούμε πολλές ακόμη φορές – προσωπικά ή εικονικά – ανταλλάσσοντας τις εμπειρίες και τους προβληματισμούς μας σε αυτό το σύμπαν που μας μαγεύει και μας ενώνει.